Gelukkig heden en een toevallig nieuwjaar

door Thijs Sins

Normaal gesproken wens ik rond deze tijd iedereen een gelukkig nieuwjaar, maar dit jaar vraag ik me af wat daar toch de bedoeling van is. Hetzelfde geldt voor het maken van goede voornemens. Waar is deze traditie van wensen en goede voornemens eigenlijk op gebaseerd? En wat betekent het dan? Ik hink hierbij op twee gedachten. Enerzijds zou je zeggen dat hopen en wensen iets moois is. In onze Joods-Christelijke traditie is de hoop toch een deugd.

Anderzijds kun je je afvragen of het wel zo verstandig is om op betere tijden te hopen?
Het adagium van deze tijd is toch om in het ‘Nu’ te leven? Zo leert het boeddhisme ons dat onze verlangens juist de oorzaak zijn van het lijden. Indien je uitstaande verlangen geen waarheid wordt dan kun je namelijk wel eens gekwetst worden. En ook een filosoof als Sartre stelt dat we ‘zonder hoop moeten leren leven’.

Hoop is reëel

Waarom zouden we dus wel of niet moeten hopen? Het positieve kamp wordt onder meer vertegenwoordigd door de Duitse filosoof Ernst Bloch. Hij heeft hier zelfs een boek aan gewijd ‘Het principe van de hoop’. Volgens hem is hoop juist de drijfveer voor alles wat we doen. Ons hele leven staat in het teken van de hoop op een betere toekomst. Zodat we eigenlijk iedere dag beginnen met goede voornemens. Je neemt je voor iets te doen of te laten in de hoop dat het jouw leven ten goede komt. Op deze manier kun je volgens Bloch ook jezelf verwezenlijken door datgene wat je je voorneemt tot realiteit te maken. Je gedrevenheid komt dus voort uit de hoop die je hebt op een betere toekomst en de hoop dat het zal slagen.

Daarbij verbindt Bloch de hoop voor de toekomst ook met het hier en nu. Zelfs in een ideaal dat ver van ons af staat, ligt volgens hem een reële mogelijkheid besloten dat deze wordt verwezenlijkt. Een ideaal geeft een duidelijke richting aan en door deze uit te spreken vel je een oordeel over iets waar je al dan niet tevreden mee bent. Denk maar aan Martin Luther Kings uitspraak ‘I have a dream’.

Hoop als vlucht

Toch zien filosofen als Nietzsche, Sartre en Camus liever dat wij onze hoop laten varen. Voor hen is hopen een manier om ons bestaan te ontkennen. Nietzsche hakt daarbij graag met de botte bijl en stelt dat: “Hoop het kwaadste aller kwaden is, omdat zij de marteling verlengt.” Volgens deze heren vestigen we dus liever onze hoop op een religieus of utopisch ideaal, dan dat we de martelingen van ons bestaan onderkennen en accepteren. Het hopen op iets beters wordt bij deze filosofen gelijk gesteld aan een soort passiviteit waarmee het leven lijdzaam wordt ondergaan.

Zij pleiten liever voor een leven waarin de mens zelf de volledige verantwoordelijkheid draagt. Neem dus het roer in eigen hand en kies zelf je bestaan in plaats van je lot in handen te leggen van de hoop.

Je zult inmiddels begrijpen dat ik mij afvraag of ik er goed aan doe om iedereen een gelukkig nieuwjaar te wensen. Om dit jaar toch niet met lege handen te staan, zou ik een poging willen wagen om de tegenstelling tussen deze twee kampen te verenigen.

Hoop zonder vlucht

Er zijn wat mij betreft twee verschillende soorten hoop die verband houden met hoe je zelf in het leven staat. Je kunt namelijk gemakkelijk vluchten uit de realiteit door je hoop te vestigen op een illusie. Je hoopt op een ideaal dat ver weg staat van je huidige leven, een droom die waarschijnlijk nooit zal komen en eerder op een langdurige teleurstelling zal uitlopen. Dit wordt bedoelt met de ontkenning van je bestaan. Het probleem hiervan is dat je je levensgeluk ontleent aan de hoop op een ideaal, in plaats van gelukkig te kunnen zijn in het hier en nu.

De oplossing vergt een andere houding. Een waarin je de toestand waarin je nu verkeert leert accepteren. Een visie waarbij je de realiteit juist omarmt. Hoe hard of vervelend deze ook mag zijn. Je aanvaardt daarmee jouw lot en dat van de wereld met opgeheven hoofd, je neemt verantwoordelijkheid voor je leven en kiest voor jouw bestaan. Indien je vanuit deze levenshouding leeft, kun je volgens mij wel degelijk de hoop uitspreken op een betere wereld of een beter bestaan. De hoop wordt nu reëler omdat je die uitspreekt vanuit de onderkenning van het hier en nu.

Open houding

Naast het accepteren van je huidige leven lijkt er nog iets nodig te zijn om een wens dichterbij te brengen. Je dient je open te stellen voor nieuwe mogelijkheden die de door jouw uitgesproken hoop in zich dragen. Mogelijkheden of ervaringen die wellicht heel anders zijn dan dat je gewend bent maar desalniettemin overeenstemmen met jouw wens.
Dit werkt uiteraard alleen maar als je die nieuwe ervaringen of mogelijkheden ook kunt zien. De fixatie op één vastomlijnd ideaalbeeld en het ontkennen van je huidige situatie zorgt er voor dat je juist geen mogelijkheden meer ziet. Je ervaart alles dan slechts als een bevestiging van de vervelende positie waarin je denkt te verkeren. Het glas is dan halfleeg.

Waaier aan mogelijkheden

Probeer dus met een open blik de toekomst tegemoet te treden. Indien we de werkelijkheid opvatten als een proces met voortdurend nieuwe mogelijkheden en niet vasthouden aan één dogmatische richting zonder alternatieven, dan opent zich een waaier van alternatieve mogelijkheden. Waarbij op elk gegeven moment een nieuwe mogelijkheid zich aandient om de hoop op een beter bestaan dichterbij te brengen.

Gewoontedieren als wij zijn, zal het niet eenvoudig zijn om jezelf te accepteren en zo’n open houding te ontwikkelen. Daarom wil ik je het komend jaar toewensen om te midden van je alledaagse routine juist de nieuwe mogelijkheden te zien. Ik hoop dat je open staat voor het toeval en het nieuwe dat iedere plotselinge ontmoeting met zich meebrengt. Om vanuit een gelukkig heden steeds die ervaring te kiezen waarin jouw wensen besloten liggen.